Włącz mózg
„Włącz mózg” to hasło, które towarzyszy mi od zawsze. Jest swoistą przypominajką o tym, aby nie lecieć na autopilocie, ale zatrzymać się i zastanowić nad tym, co się wokół mnie dzieje. Powtarzam je sobie w myślach zawsze, gdy potrzebuję chwili na refleksję lub zebranie danych. To powiedzonko było także moim znakiem rozpoznawczym w pracy (pisałam o tym tutaj: https://monikarokicka.com/metodyka-czarownicy/ ), do czasu aż wyrwano je z kontekstu i uznano za nieodpowiednie w pracy z młodzieżą (?).
Nadal jednak uważam, że moim najważniejszym zadaniem w pracy pedagogicznej jest właśnie „włączanie mózgu” uczniów. Zwłaszcza jest to potrzebne dziś, w świecie pędzącej na oślep technologii i panoszącej się sztucznej inteligencji. Rozwój cyfryzacji to bowiem nie tylko dobrodziejstwa, dzięki którym właśnie czytasz te słowa. To także coraz gęściej zaminowane pole, na którym czyha na nas dużo przeróżnych niebezpieczeństw. Jeśli chcemy ich uniknąć, musimy poruszać się uważnie, śledząc swoją ścieżkę detektorem, którym jest dla nas właśnie mózg.
Pułapka
Niewątpliwie zawartość naszej czaszki to „urządzenie” doskonałe i bardzo tajemnicze. Dzięki niemu odkryliśmy pismo i badamy galaktyki, a jednak wciąż najmniej wiemy o nim samym. Mózg wciąż zaskakuje. To on pozwolił nam wyjść poza naszą „zwierzęcość” oraz przeżyć w ekstremalnych warunkach i sytuacjach. Trzeba mieć jednak świadomość, że to, co dawniej ratowało życie, w dobie AI może nas zgubić.
Żyjemy coraz szybciej, a do naszego „centrum zarządzania” trafia pierdylion informacji. Ich przetworzenie wymaga mnóstwa energii, dlatego mózg działa na dwóch poziomach – automatycznym i świadomym. Jeśli coś pasuje do znanego już schematu, najczęściej jest przetwarzane poza świadomością. Oznacza to, że nasz cudowny komputer dość łatwo jest wprowadzić w błąd. Złudzenia optyczne, percepcja podprogowa, placebo czy „owczy pęd” to tylko kilka przykładów błędów poznawczych.
Błędy poznawcze powodują, że ulegamy sugestii reklam, przekazom podprogowym, zjawiskom placebo czy owczego pędu. To właśnie zniekształcenia kognitywne są odpowiedzialne za nasze wybory konsumenckie, publikowanie w mediach swoich zdjęć jako Barbie, wiarę w fake newsy czy przekonanie, iż gadający z ekranu wieszczowie nadal żyją. I tu mam dla ciebie złą wiadomość. Wszyscy bez wyjątku jesteśmy podatni na błędy poznawcze. Pozostaje nam tylko rozwijać świadomość i ćwiczyć się w częstnym „włączaniu mózgu” .
Zrozumieć swój mózg
Autopilota w naszych mózgach nie da się wyłączyć. Jest nam potrzebny, aby nie marnować energii na analizę wszystkich informacji, które do nas docierają. Warto jednak poszerzać wiedzę na temat zniekształceń kognitywnych i ich konsekwencji. I tu jest czas na dwie polecajki.
Po pierwsze zachęcam cię do sięgnięcia po książkę „Pułapki myślenia” Daniela Kahnemana, laureata Nagrody Nobla. jest to świetna lektura, która pozwala zrozumieć, jak funkcjonuje nasz umysł oraz poznać pułapki, w które wpadamy, gdy zabyt ufamy naszej intuicji i nie stosujemy technik krytycznego myślenia. Choć książka ma 600 stron, czyta się ją doskonale, a wiedza w niej zawarta na pewno przyda ci się tak w pracy, jak i w życiu osobistym.
Po drugie chcę cię zachęcić do zajrzenia na stronę projektu Precobias. Jest to działanie społeczne, przygotowane przez sześć instytucji – Centrum badawczo-rozwojowe ICT z Włoch, Uniwersytet w Gandawie (Belgia), Instytut Praw Człowieka ze Słowacji, Uniwersytet Monachijski, Fundację Subiektywnych Wartości z Węgier oraz Instytut bezpieczeństwa Społecznego z Polski. Projekt dotyczy problemu zapobiegania radykalizacji młodzieży i błędów poznawczych, które sprzyjają postawom ekstremistycznym.
Na stronie projektu znajdziesz raport z badań, materiały, które możesz wykorzystać w swojej pracy z uczniami oraz bezpłatny kurs. Bardzo polecam to szkolenie. Daje ono dogłębną wiedzę na temat tego, czym jest radykalizacja, jak działają organizacje ekstremistyczne i z jakich metod korzystają, by zwerbować nowych członków. Twórcy szkolenia pokazują, w jaki sposób nasze predyspozycje do popełniania błędów kognitywnych mogą być wykorzystane przez różnej maści radykałów.
Chociaż treści szkolenia mówią głównie o ekstremistach muzułmańskich, to zdobytą wiedzę można z powodzeniem odnieść do polityki, zwłaszcza skrajnie prawicowych ugrupowań. Można zrozumieć, dlaczego tak wielu ludzi wierzy propagandowym komunikatom, ulega manipulacji i jest w stanie do upadłego bronić skrajnych, często antyhumanistycznych poglądów. Podczas kursu dowiadujesz się, jak pułapki myślenia są wykorzystywane w naszym świecie, do manipulacji.
Szkolenie jest bardzo dobrze przygotowane. Pracujesz bez ograniczenia czasowego, z materiałami wideo oraz dodatkowymi tekstami, które rozszerzają wykład. W modułach znajdują się samodzielne zadania oraz krótkie quizy. Kurs kończy egzamin, po zdaniu którego otrzymujesz certyfikat.
Wszystkie materiały zamieszczone na stronie PRECOBIAS są bardzo wartościowe. Przede wszystkim jednak dają solidną wiedzę i pobudzają refleksję o otaczającym nas świecie. Dzięki temu dużo ostrożniej podchodzimy do serwowanych nam w mediach komunikatów, zaczynamy dostrzegać manipulację i zauważać, momenty, w których nasz mózg podpowiada drogę na skróty. Stajemy się czujniejsi i łatwiej nam kontrolować przełączanie się umysłu na autopilota.
Zarządzanie mózgiem
Kiedy tak przyglądam się temu, co dzieje się wokół nas – rozwojowi techniki, zmianom w polityce, rosnącej agresji, nie mam wątpliwości, że najważniejszą umiejętnością, której powinniśmy uczyć, jest krytyczne myślenie. Wiedza o tym, jak działa mózg i techniki, które pozwalają chociaż w części uniknąć błędów kognitywnych, to absolutna konieczność. W czasach, w których informacja jest walutą, a technika pozwala na dowolną ingerencję w przekaz, tylko umiejętność zarządzania swoim umysłem, odpowiedniego przełączania się między sposobami myślenia, może ustrzec nas przed wpadaniem w sprytnie zastawiane na nas pułapki.
Jeśli zainteresował cię temat pułapek myślenia lub masz jakieś przemyślenia związane z tym artykułem, zostaw mi komentarz. Będę wdzięczna za Twoją perspektywę.