NA POLSKIM WŁĄCZAMY MÓZG

1. UŻYJ MÓZGU

Zacznę od tego, które zawsze budzi największe kontrowersje. Jest to moje ulubione zaklęcie, które dokonuje cudów. Brzmi ono: UŻYJ MÓZGU /WŁĄCZ MÓZG. Używam go wtedy, gdy chcę sprawić, aby uczeń się zastanowił, pomyślał samodzielnie, a nie cytował podręcznik. Pojawia się też wtedy, gdy trzeba rozwiązać nietypowy problem lub poszukać kilku różnych odpowiedzi. Pod dwoma słowami „zaklęcia” kryje się mnóstwo sensów, które skłaniają uczniów do refleksji i poszukiwań. Oczywiście pod warunkiem, że nie stosuje się magii w niecnym celu i nie podszywa tego komunikatu oceną czy złośliwością. I to właśnie ta intencja jest kluczowa i budzi niepokój rodziców. Kiedy dziecko w domu mówi, że pani powiedziała do niego „użyj mózgu” w rodzicach włącza się od razu czerwona lampka. Nie znając kontekstu, metajęzyka używanego w klasie, odczytują ten komunikat jako ocenę i szyderstwo z poziomu intelektualnego ich dziecka. Dość często zdarza się sytuacja, że rodzic przybiega we wrześniu z pretensją, a ja mu mówię, żeby dopytał dziecka, jak się z tym czuje. I okazuje się, że  uczeń w ogóle nie ma problemu z tym zaklęciem, traktuje je z przymrużeniem oka, metaforycznie.

2.  PO CO?

W pełnej wersji zaklęcie brzmi: ZANIM COŚ ZROBISZ, ZAPYTAJ: PO CO? To pytanie zmusza do myślenia o celu i jest dla moich uczniów bardzo niewygodne, zwłaszcza na początku przygody z zaklęciami. Bardzo szybko oducza rozmaitych zachowań szkolnych typu przepisywanie prac domowych, ściąganie na sprawdzianach, przepisywanie prac z internetu. W takich sytuacjach odpowiedzenie sobie i mnie na pytanie po co uświadamia bezsens działania, składnia do refleksji nad sensem nauki. Po co? to także wyzwanie dla rodziców. O co pani chodzi? Przecież Jaś zrobił zadanie. Owszem, ale po co je „robił”, skoro jego praca ograniczyła się do przepisania z internetu? Strata czasu. Jaś mógł iść pokopać piłkę.  Po co? to zaklęcie, które jest niewygodne także dla nauczycieli. Uczniowie przyzwyczajeni do refleksji nad celem, zaczynają pytać na innych lekcjach po co się czegoś uczą albo czemu ma służyć dana praca domowa. Oj, nie wszystkim to pasuje…

3. WSZYSTKO MA KONSEKWENCJE

To skrócona wersja zaklęcia: Nic nie musisz robić. Zawsze jest to wybór. Każdy wybór ma swoje konsekwencje. Bardzo lubię to zaklęcie, bo oddaje ono decyzyjność i odpowiedzialność w ręce uczniów. Pracuję w szkole, gdzie nadal są oceny, ale ja już ich nie stawiam. To uczniowie, analizując swoją pracę, wystawiają sobie stopnie. Nie znasz treści lektury? Trudno, nie pracujesz z kolegami w zespole. Robisz indywidualne zadania, by dowiedzieć się, o czym jest książka. Wykonałeś więcej zadań w tym miesiącu? Przygotowałeś quiz dla kolegów? Super! Masz pełne prawo postawić sobie wysoką ocenę, a ja jeszcze w informacji do rodziców podkreślę Twoje zaangażowanie. To „zaklęcie” zaprasza do refleksji nad wyborami, do przyglądania się swoim działaniom. I to też uczniów uwiera. Nagle to nie pani mi cos każe, tylko ja wybieram, czy to zrobię czy nie. Okazuje się, że ocena nie jest odgórną karą, ale wynikiem pewnych wyborów. Jak w życiu. Zaklęcie Wszystko ma konsekwencje jest trudne także dla rodziców. Początkowo mają duży problem, by oddać odpowiedzialność swoim dzieciom i zrozumieć, że to nie pani jest złośliwa i wredna, ale młody człowiek dokonał konkretnych wyborów, wiedząc z jakimi skutkami się one wiążą. To trudna lekcja dla wielu rodziców.

4. MASZ PROBLEM? ROZWIĄŻ GO! 

Jakkolwiek by to nie brzmiało, jest to rewelacyjne stwierdzenie, które skutecznie oducza wyuczonej bezradności i oczekiwania, że ktoś poda gotowca. Uczy myślenia, przewidywania oraz szukania różnych sposobów radzenia sobie z trudnościami. Uczniowie, zwłaszcza ci bardziej leniwi, szczerze tego zaklęcia nie cierpią. Nie pozwala ono schować się za „nie wiem”, „nie działało mi”, „nie umiałem” i tym podobnymi zasłonami dymnymi. Bardzo szybko uczniowie zauważają, że ich „nie umiem” to nie jest ani mój problem, ani problem rodziców. Przykład z dziś – uczeń nie zrobił pracy on line, o która prosiłam, „bo mu nie działało”. Zapytałam zatem, co zrobił, aby rozwiązać ten problem. Nie zrobił nic, ale zapytany bez trudu wskazał trzy możliwości rozwiązania problemu i zrobienia pracy. To zaklęcie uświadamia uczniom bardzo wyraźnie różnego rodzaju wymówki i próby zrzucenia odpowiedzialności na innych. Doskonale też działa na rodziców i pokazuje im, często dość radykalnie, że to im zależy na tym, żeby dziecko się rozwijało, a nie jemu. Pokazuje też, że dawanie gotowych rozwiązań do niczego nie prowadzi, a już na pewno nie do refleksji i samoświadomości. Przy tym zaklęciu ważne jest, by na nim nie poprzestawać i nie zostawić człowieka z poczuciem, że nas nie obchodzi. Dlatego zanim uczniowie przyzwyczają się do „zaklęcia”, zawsze łączę z nim pytanie o trzy możliwości rozwiązania problemu.  Kiedy już rozumieją, co kryje się pod słowami Masz problem – rozwiąż go i wiedzą, że nie ma w nich obojętności, wystarczy wypowiedzieć zaklęcie i uruchamia się proces szukania rozwiązań.